ئەسەر ھوقۇقى(نەشىر ھوقۇقى) غا تىزىملاشنىڭ قانداق پايدىسى بار؟

ئەسەر ھوقۇقىنى تىزىملاش ( يەنى ئەسەر ئەسەر ھوقۇقىنى ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن تىزىملاش ) گەرچە ئەسەر ھوقۇقىنىڭ پەيدا بولۇشىنىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن ئالدىنقى شەرتى بولمىسىمۇ ( ئەسەر ھوقۇقى ئەسەر ئىجاد قىلىنىپ بولغان كۈندىن باشلاپ ئۆزلۈكىدىن پەيدا بولىدۇ )، لېكىن تىزىملاش ھەرىكىتى ھوقۇق ئىگىسىگە نۇرغۇن ئەمەلىي پايدا ئېلىپ كېلىدۇ، بولۇپمۇ ھوقۇقنى قوغداش، سودىدىن پايدىلىنىش قاتارلىق جەھەتلەردە رولى كۆرۈنەرلىك بولىدۇ.

كونكرېت پايدىسى تۆۋەندىكىچە:
بىرىنچى، ھوقۇق تەۋەلىكىنى بېكىتىپ دەلىل - ئىسپات كۆرسىتىش، ھوقۇق ماجىراسىنى ئازايتىش
ئەسەر ھوقۇقىنىڭ يادروسى «ھوقۇق تەۋەلىكى»، لېكىن ئەسەر ( مەسىلەن، يېزىق، گۈزەل سەنئەت، ماركا بەلگىسى، مۇزىكا قاتارلىقلار ) ئاسان نۇسخىلىنىدۇ، تارقىلىدۇ، ھوقۇققا دەخلى ـ تەرۇز قىلىنغان ھامان، ھوقۇق ئىگىسى «ئۆزىنىڭ ئىجاد قىلغۇچى» ۋە «ئىجادىيەتنى تاماملاش ۋاقتى» نى ئىسپاتلىشى كېرەك.
تىزىملاش گۇۋاھنامىسى دۆلەت نەشر ھوقۇقى ئىدارىسى ياكى يەرلىك نەشر ھوقۇقى ئىدارىسى چىقىرىپ بەرگەن ھۆكۈمەت ئىسپاتى بولۇپ، بىۋاسىتە ھوقۇق تەۋەلىكىنىڭ دەسلەپكى دەلىل ـ ئىسپاتى سۈپىتىدە، ئەسەرنىڭ ئىجاد قىلىنغان ۋاقتى، ھوقۇق ئىگىسىنىڭ سالاھىيىتىنى ئىسپاتلاپ، «كىم ئاۋۋال ئىجاد قىلغان» دەلىل ـ ئىسپات كۆرسىتىش قىيىنلىق دەرىجىسىنى ئازايتىدۇ.
ئەگەر باشقىلار «ئاۋۋال ھوقۇق ئىشلىتىش» ياكى «مۇستەقىل ئىجاد قىلىش» نى تەشەببۇس قىلسا، تىزىملاش گۇۋاھنامىسىنى قارشىلىشىشنىڭ مۇھىم ئاساسى قىلىپ، ھوقۇقنى قوغداشتىكى دەلىل ـ ئىسپات كۆرسىتىش تەننەرخىنى تۆۋەنلەتكىلى بولىدۇ.
ئىككىنچى،ھوقۇقنى قوغداش تۆلىمى تەلەپ قىلىشتىكى «ئۆتكۈر قورال»
ھوقۇققا دەخلى ـ تەرۇز قىلىش ماجىرالىرى ( مەسىلەن، ئوغرىلىقچە نەشر قىلىش، كۆچۈرۈش، ئىجازەت ئالماي ئىشلىتىش قاتارلىقلار ) دا، تىزىملاش گۇۋاھنامىسى ھوقۇق ئىگىسىنىڭ ھوقۇقىنى قوغداشتىكى مۇھىم ئىسپات ھېسابلىنىدۇ:
سوت مەھكىمىسىگە ئەرز قىلغاندا، تىزىملاش گۇۋاھنامىسى ھوقۇق تەۋەلىكىنى تېز سۈرەتتە ئىسپاتلاپ بېرەلەيدۇ، سوت مەھكىمىسى ئادەتتە ئالدىن ئىشىنىدۇ؛ ئەگەر تىزىملاتمىغان بولسا، ھوقۇق ئىگىسى ئەسلى نۇسخىسى، ئىجادىيەت خاتىرىسى، ئېلان قىلىش ئىسپاتى قاتارلىق نۇرغۇن ۋاسىتىلىك دەلىل ـ ئىسپاتلار بىلەن تەمىنلىشى كېرەك، دەلىل ـ ئىسپات كۆرسىتىش ۋاقتى ئۇزۇن، قىيىنلىق دەرىجىسى يۇقىرى.
مەمۇرىي ئورگان ( مەسىلەن، نەشر ھوقۇقى ئىدارىسى ) غا ھوقۇققا دەخلى - تەرۇز قىلىش قىلمىشى ئۈستىدىن ئەرز قىلغاندا، تىزىملاش گۇۋاھنامىسى بىر تەرەپ قىلىش ئۈنۈمىنى يۇقىرى كۆتۈرۈپ، مەمۇرىي ئورگاننىڭ ھوقۇققا دەخلى - تەرۇز قىلىش پاكىتىنى تېز بېكىتىپ، ھوقۇققا دەخلى ـ تەرۇز قىلىشنى ۋاقتىدا توسۇشىغا قولايلىق يارىتىدۇ.
تۆلەم بېرىشنى تەشەببۇس قىلغاندا، تىزىملاش ئۇچۇرى ( مەسىلەن، ئەسەرنىڭ تۈرى، ئىجاد قىلىنغان ۋاقتى ) ھوقۇققا دەخلى - تەرۇز قىلىش قىلمىشىنىڭ داۋاملىشىش ۋاقتى، ھوقۇققا دەخلى - تەرۇز قىلىش دائىرىسىنى قوشۇمچە ئىسپاتلاپ، سوت مەھكىمىسى ياكى مەمۇرىي ئورگاننىڭ تۆلەم سوممىسىنى تېخىمۇ مۇۋاپىق بېكىتىشىگە ياردەم بېرىدۇ.
ئۈچىنچى، ئەسەر ھوقۇقى سودىسى ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىشقا قولايلىق.
ئەسەر ھوقۇقىنىڭ قىممىتى ئۆتۈنۈپ بېرىش، ئىجازەت بېرىش، گۆرۈگە قويۇش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدۇ، تىزىملاش ھوقۇق ھالىتىنى تېخىمۇ ئېنىق قىلىپ، سودا ئىشەنچىسىنى ئاشۇرىدۇ:
ئۆتۈنۈپ بەرگەندە ياكى ئىجازەت بەرگەندە، تىزىملاش گۇۋاھنامىسى ھوقۇق ئىگىسىنىڭ قانۇنلۇق بىر تەرەپ قىلىش ھوقۇقىنى ئىسپاتلاپ، قوبۇل قىلغۇچى/ئىجازەت بېرىلگۈچىنىڭ ئەندىشىسىنى ئازايتىپ، سودا خەۋپ ـ خەتىرىنى تۆۋەنلىتىدۇ ( مەسىلەن، «ھوقۇقسىز بىر تەرەپ قىلىش» كەلتۈرۈپ چىقارغان توختامنىڭ كۈچكە ئىگە بولماسلىقىدىن ساقلانغىلى بولىدۇ ).
مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش ياكى گۆرۈگە قويۇشتا، تىزىملاش گۇۋاھنامىسى ئەسەر ھوقۇقى «شەكىلسىز مۈلۈك» نىڭ ھۆكۈمەت ئىسپاتى بولۇپ، پۇل مۇئامىلە ئاپپاراتلىرىنىڭ ئۇنىڭ قىممىتىنى باھالىشىغا قولايلىق يارىتىپ، ھوقۇق ئىگىسىنىڭ ئەسەر ھوقۇقى ئارقىلىق مەبلەغ ياردىمىگە ئېرىشىشىگە ياردەم بېرىدۇ.

تۆتىنچى، مەمۇرىي ۋە سىياسەت جەھەتتىن قوللاشقا ئېرىشىدۇ.
قىسمەن كەسىپ ياكى ساھەلەردە سىياسەت جەھەتتىن يۆلەش، تۈر ئىلتىماس قىلىش بىلەن ئەسەر ھوقۇقىنى تىزىملاش باغلىنىشلىق بولىدۇ:
كارخانا يۇقىرى، يېڭى تېخنىكىلىق كارخانا، يۇمشاق دېتال كارخانىسى قاتارلىق سالاھىيەتنى ئىلتىماس قىلغاندا، ئەسەر ھوقۇقىنى تىزىملاش سانى مۇھىم نومۇر قويۇش كۆرسەتكۈچى بولىدۇ؛ شەخسىي ئىجادىيەتچى باھالاش، مۇنەۋۋەرلەرنى باھالاشقا قاتناشقاندا، تىزىملاش گۇۋاھنامىسى نەتىجە ئىسپاتى قىلىنسا بولىدۇ.
يەرلىك ھۆكۈمەتلەر تىزىملاتقان ئەسەرلەرگە تولۇقلىما بېرىش ( مەسىلەن، تىزىملاش ھەققىنى كېمەيتىش، كەچۈرۈم قىلىش )، نۇقتىلىق قوغداش قاتارلىق سىياسەتلەر بىلەن تەمىنلىشى مۇمكىن، بولۇپمۇ يۇمشاق دېتال، كارتون، مەدەنىيەت ئىجادىيىتى قاتارلىق كەسىپلەرنى تىزىملاش كەسىپ جەھەتتىن قوللاشقا ئېرىشىشنىڭ ئاساسىي شەرتى.
بەشىنچى ،چېگرا ھالقىپ قوغداشنىڭ قوشۇمچە ئاساسى
«بېرن ئەھدىنامىسى» قاتارلىق خەلقئارا شەرتنامىلەرگە ئاساسەن، دۆلىتىمىزنىڭ ئەسەر ھوقۇقى باشقا ئەزا دۆلەتلەردە قوغدىلىدۇ، لېكىن چېگرا ھالقىپ ھوقۇقىنى قوغداشتا، چەت ئەل ئاپپاراتلىرى ھوقۇق ئىسپاتى بىلەن تەمىنلەشنى تەلەپ قىلىشى مۇمكىن.
دۆلەت ئىچىدىكى تىزىملاش گۇۋاھنامىسى «ھوقۇق مەنبەسى» نىڭ ئىسپاتى بولۇپ، ھۆكۈمەت گۇۋاھلىقى، ئىسپات بېرىش قاتارلىق تەرتىپلەرگە ماسلىشىپ، چەت ئەلدىكى ھوقۇقنى قوغداش جەريانىدا دەلىل ـ ئىسپاتنىڭ كۈچىنى ئاشۇرۇپ، باشقا دۆلەتلەردە ھوقۇقىنى تەشەببۇس قىلىشقا قولايلىق يارىتىدۇ.
ئالتىنچى، ھوقۇق دائىرىسىنى ئايدىڭلاشتۇرۇپ، ئاڭسىز ھوقۇققا دەخلى - تەرۇز قىلىشتىن ساقلىنىشقا پايدىلىق.
تىزىملىغاندا ئەسەرنىڭ تۈرى، ئىجاد قىلىنغان ۋاقتى، ھوقۇق دائىرىسى ( مەسىلەن، كۆپەيتىش ھوقۇقى، ئۇچۇر تورىدا تارقىتىش ھوقۇقى قاتارلىقلار ) نى ئايدىڭلاشتۇرۇشقا توغرا كېلىدۇ، بۇ ھوقۇق ئىگىسىنىڭ ھوقۇق چېگراسىنى ئېنىق ئىگىلىشىگە پايدىلىق بولۇپ، «ئۆزىنىڭ قايسى ھوقۇقلاردىن بەھرىمەن بولىدىغانلىقىنى بىلمەسلىك» سەۋەبىدىن ھوقۇقىنى قوغداشتىن پاسسىپ ۋاز كېچىش ياكى ھوقۇق بېرىش دائىرىسى مۈجمەل بولۇش سەۋەبىدىن ماجىرا كېلىپ چىقىشتىن ساقلانغىلى بولىدۇ.
يىغىپ ئېيتقاندا، ئەسەر ھوقۇقىنى تىزىملاشنىڭ يادرولۇق قىممىتى «ھۆكۈمەت تەرەپ ئارقىلىق مۇقىم ھوقۇق ھالىتىنى ئىسپاتلاش» بولۇپ، ھوقۇق ئىگىسىنىڭ ھوقۇق تەۋەلىكىنى بېكىتىش، ھوقۇقىنى قوغداش، سودا قىلىش، پايدىلىنىش قاتارلىق پۈتۈن جەريانىغا قولايلىق يارىتىپ بېرىدۇ، بولۇپمۇ سودا قىممىتى بىر قەدەر يۇقىرى بولغان ئەسەرلەر ( مەسىلەن، يۇمشاق دېتال، داڭلىق ماركا لايىھەسى، كىنو ـ تېلېۋىزىيە مۇزىكىسى قاتارلىقلار ) نى تىزىملاش خەۋپ ـ خەتەرنى تۆۋەنلىتىش، قىممەتنى ئىشقا ئاشۇرۇشتىكى مۇھىم ۋاسىتە.
 

ئەسكەرتىش: بۇ ماقالىنى شىنجاڭ قۇياش كەسپىي ۋاكالەتچىلىك ئىشلىرى شىركىتى تەييارلىغان، شىنجاڭنىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى شىركىتىمىز ماركا ۋاكالەتچىلىك ھوقۇقى بېرىلگەنلەردىن باشقا ھەرقانداق شەخسنىڭ رۇخسەتسىز ئىشلەتمەسلىكىنى قاتتىق ئەسكەرتىمىز.